Կարծիքի արտահայտման ազատության սահմանադրական ամրագրումը
Հայաստանում

Միջազգայնորեն ճանաչված մոտեցումներին համահունչ՝ Հայաստանի
Հանրապետության Սահմանադրության 2-րդ գլուխը որպես մարդու հիմնական
իրավունք է ամրագրում կարծիքի արտահայտման ազատության իրավունքը (հոդված
42):
Արտահայտման ազատության իրավունքը բնութագրելու համար օգտագործվում է
երկու եզրույթ՝ «կարծիքն արտահայտելու իրավունք» և «խոսքի ազատության
իրավունք»: Տպավորություն է ստեղծվում, որ խոսքը երկու տարբեր իրավունքների
մասին է՝ կարծիքն ազատ արտահայտելու և խոսքի ազատության: Մինչդեռ միջազգային
փաստաթղթերում և դատական պրակտիկայում այն մեկ ամբողջական իրավունք է, որը
ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, ինչպես նաև տեղեկություններ ու
գաղափարներ փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատությունը՝ առանց հանրային
իշխանության միջամտության և անկախ պետական սահմաններից: Այսինքն՝
տարբերությունը միայն եզրութաբանական է, և իրավունքի բովանդակության ծավալը
դրանից չի փոխվում:

42-րդ հոդվածի 1-ին մասից բխում է, որ կարծիքն ազատ արտահայտելու
իրավունքը ունի մի շարք բաղադրիչներ
– սեփական կարծիք ունենալու իրավունք,
– առանց պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտության և անկախ պետական սահմաններից՝ տեղեկատվության որևէ միջոցով տեղեկություններ ու գաղափարներ`
• փնտրելու իրավունք,
• ստանալու իրավունք
• դրանք տարածելու ազատություն:
Սահմանադրությամբ երաշխավորված կարծիքի արտահայտման ազատության
իրավունքը բացարձակ իրավունք չէ և կոնկրետ պայմաններում կարող է
սահմանափակվել: 42-րդ հոդվածի 3-րդ մասը սահմանում է կարծիքի արտահայտման
ազատության սահմանափակման ձևն ու հիմքերը։

Կարծիքի արտահայտման ազատության խախտման դեպք Հայաստանում

1950 թվականին ծնված, դիմումատու Մուշեղ Սաղաթելյանը պնդել է, մասնավորապես, որ իրեն արգելանքի վերցնելիս և ոստիկանության բաժին ժամանելուց հետո իր նկատմամբ ցուցաբերվել է վատ վերաբերմունք, իշխանության մարմինները վատ վերաբերմունքի մասին իր հայտարարությունների առնչությամբ արդյունավետ քննություն չեն իրականացրել, իր ձերբակալումը տարբեր հիմքերով եղել է անօրինական և կամայական, իրեն անհապաղ չեն տեղեկացրել իր ձերբակալման պատճառների մասին, իր ձերբակալումն ու շարունակական կալանքը հիմնված չեն եղել հիմնավոր կասկածի կամ հիմնավոր ու բավարար պատճառների վրա, դատական քննությունը եղել է անարդար, քանի որ նրա նկատմամբ հարուցված ամբողջ քրեական գործը հիմնված է եղել միայն ոստիկանության աշխատակիցների ցուցմունքների վրա, և խախտվել են կողմերի հավասարության սկզբունքը և վկա կանչելու իր իրավունքը, ինչպես նաև ցուցարարներին ցրելու և այնուհետև իրեն քրեական հետապնդման ենթարկելու ու դատապարտելու հետևանքով խախտվել է արտահայտվելու ազատության և խաղաղ հավաքների ազատության իր իրավունքը։

***

Սրանք տարբեր մարդկանց խոսքերն են այն մասին, թե ինչու կանայք ընտրելու իրավունք չունեին, կառավարելու իրավունք չունեին և նաև նրանց վերաբերմունքն է այդ հարցին նախքան 1920-ի օգոստոսի 18, երբ կանայք ստացան ընտրելու իրավունք։

Սըր Ջեյմս Գրանտ, Ուայթհեյվենի պատգամավոր«Այս պահին մենք բավականաչափ վերահսկվում և անհանգստացած ենք կանանց կողմից, և ես որևէ պատճառ չեմ լսել, թե ինչու մենք պետք է փոխենք գործերի ներկա վիճակը»:

Ռոլանդ Հանթ, պատգամավոր
«Ակնհայտ թերություններ կան խորհրդարանում կանաց ներկայության մեջ, ես չգիտեմ, թե ինչ կարելի է անել նրանց գլխարկների հետ»:«Ինչպե՞ս կարող է խեղճ փոքրիկ տղամարդը գլուխ հանել իր առջև հսկայական գլխարկներով մի քանի կանանց հետ»:

Ֆրեդերիկ Բանբերի, Լոնդոնի Սիթիի պատգամավոր«Կանայք, ամենայն հավանականությամբ, կազդվեն զգացմունքների ալիքներից և փոթորիկներից:
«Նրանց էմոցիոնալ խառնվածքը ստիպում է նրանց ենթարկվել դրան: Բայց նրանք այն մարդիկ չեն, ովքեր լավագույնս հարմար են այս գործնական աշխարհում կամ նստելու այս պալատում… կամ վստահված լինելու հսկայական ուժը, որը նրանց տալիս է այս օրինագիծը»:

Սըր Ջոն Ռիս, Նոթինգհեմ Արևելքի պատգամավոր«Կանայք ահռելի հասանելի են, անսովոր տպավորիչ, աչքի են ընկնում ցանկացած նոր բան ընդունելու և ուրիշների հայացքների հեշտ ընդունումով»։
«Արդյո՞ք այդ հատկանիշները համապատասխանում են կանանց կառավարելու հզոր կայսրության ներքին և արտաքին գործերին»:

Ջոն Հենդերսոն, Aberdeenshire Western-ի պատգամավոր«Սա առևտրային և արդյունաբերական երկիր է, բայց հազիվ թե կարելի էր հուսալ, որ կանայք կարող են կառավարել և կառավարել մեր առևտուրն ու արդյունաբերությունը»:«Եթե մենք կանայք ունենայինք այս պալատում, նրանք օրենսդրություն կստեղծեին այս առևտրային ոլորտների համար, որոնց ղեկավարությայ մասին նրանք ոչինչ չգիտեն»:

Աֆրոամերիկացիների ընտրական իրավունքի համար պայքարը մոլեգնում էր տասնամյակներ շարունակ: 1930-ականներին մի մարդ նկարագրեց իրավիճակը այսպես. «Գիտե՞ք, որ ես երբեք չեմ քվեարկել իմ կյանքում, երբեք չեմ կարողացել օգտվել իմ քաղաքացու իրավունքից՝ ընտրատեղամասային հարկի պատճառով… Ես չեմ կարող վճարել ընտրական հարկ, չեմ կարող ձայն ունենալ իմ սեփական կառավարությունում»:
Բազմաթիվ խիզախ ամերիկացիներ բողոքի ակցիաներ անցկացրեցին, երթի դուրս եկան, ձերբակալվեցին և նույնիսկ զոհվեցին՝ պայքարելով քվեարկության հավասարության համար: 1963-ին և 1964-ին բժիշկ Մարտին Լյութեր Քինգ-կրտսերը հարյուրավոր սևամորթների բերեց դատարան՝ Սելմա, Ալաբամա, գրանցվելու համար: Երբ նրանց մերժեցին, դոկտոր Քինգը կազմակերպեց և ղեկավարեց բողոքի ցույցեր, որոնք վերջապես շեղեցին ամերիկյան քաղաքական կարծիքը: 1964 թվականին Քսանչորրորդ փոփոխությունն արգելում էր ընտրական հարկերի օգտագործումը: 1965 թվականին քվեարկության իրավունքի մասին օրենքը գլխավոր դատախազին հանձնարարեց ապահովել աֆրոամերիկացիների քվեարկության իրավունքը:
1965 թվականի քվեարկության իրավունքի մասին օրենքը զգալի փոփոխություն ստեղծեց աֆրոամերիկացիների կարգավիճակում ողջ հարավում: Քվեարկության իրավունքի մասին օրենքը արգելում էր նահանգներին օգտագործել գրագիտության թեստեր և աֆրոամերիկացիներին քվեարկությունից բացառելու այլ մեթոդներ: Մինչ այդ, ընտրող տարիքի սևամորթների միայն քսաներեք տոկոսն էր գրանցված երկրում, սակայն 1969 թվականին այդ թիվը հասել էր վաթսունմեկ տոկոսի: